|
Yüksek basınç devresi Alçak basınç devresi
|
1- Kompresör
2- Kondanser
3- Evaparatör
4- Expansion ( genleşme) valfi
5- Nem tutucu filtre
6- Kondanser fanı
7- Evaparatör fanı
8- Presostat
Klima sistemdeki gazın; sıvı hale dönüştürülmesi için, sıkıştırılması ve
soğutulması gerekir.Kompresör, klima gazını kondansere sıkıştırır. Basıncı ve
sıcaklığı atlan klima gazı, kondanserden geçerken ortalama 60 °C sıcaklıkda sıvı
hale dönüşür.Kondanser; otomobil seyir halinde iken dış hava ile park halinde
veya sıkışık trafikte ise kondanser fanı ile soğur.Basıncı yüksek sıvı haldeki klima
gazı, genleşme valfinden, geniş bir hacme geçer ve basıncı düşer.Sıvı halindeki
soğutucu gaz, evaparatör içerisinde buharlaşarak çevresindeki ısıyı toplar.
Evaparatör yüzeyi ve çevresi " -10 °C " ile " -18 °C " 'ye kadar soğur.Soğuma
sonucu sağlanan bu serinlik, sürücü tarafından kumanda edilen evaparatör fanı
âl otomobilin içine üflenir.Bu olay; soğutucu gazın buhar halinden, tekrar sıvı haline
dönüşmesi ile tekrarlanır.
KLİMA GAZI
Sistemin emniyeti bakımından soğutma sisteminde kullanılan gaz; yanıcı
olmayan, patlamayan, zehirsiz, aşındırmayan ve paslandırmayan özellikleri
bulunmalı ve sistemde bir sızdırma olduğunda da kolay anlaşılabilir olmalıdır.
Otomobillerimizde bugüne kadar, Freon 12 ve R134a klima gazları
kullanılmıştır.
Freon 12 gazı; ( Refrigerant) R12 gazı olarak da adlandırılmaktadır.
Freon 12 gazı; renksizdir, kokusuzdur, zehirsizdir, aşındırıcı ve tutuşucu
değildir. Ancak, sigara ateşi veya aleve yakın yerde bulunursa çok zehirleyici
olabilmektedir.
Freon 12 gazı, özelliğini kaybetmeyen ve kendi kendini yenileyebilen bir
gazdır. Göze kaçmadıkça tehlikesi olmamaktadır.
Freon 12 gazı; 1 atm basınç altında, -29,7 °C sıcaklıkta kaynar. 5 ila 6 atm.
basınçda, 20 °C sıcaklıkda sıvı haline gelir.
Kilogram başına çektiği ısı miktarı 35 kilokaloridir. Büyük bir ısı taşıma
kabiliyeti vardır.
Kolaylıkla sıkıştırılabildiği gibi, basınç altında kimyasal değişikliği de olmaz.
Alçak basınçta, düşük sıcaklıkta buharlaşır.
R134A GAZI:
Yerküreyi; güneşin zararlı ultraviole ışınlarından, ozon tabakası korur.
Bu tabaka, atmosfere karışan kloro-floro karbon gazlan nedeni ile azalmaktadır.
Bunun sonucu olarak, kuzey kutbu üzerinde gittikçe büyüyen bir" ozon tabakası
deliği" meydana gelmiştir.
Ozon tabakasının delinmesi, doğal dengeyi bozmakta ve canlı organiz -
malara zarar vererek, deri kanseri gibi hastalıklara yol açmaktadır.
Ozon tabakasındaki delinme bu hızla devam ederse; 2030 yılına kadar
dünyanın ortalama sıcaklığının 1,5 - 4,5 °C artacağı ve bunun sonucu olarak da
deniz seviyelerinin 0,2 4- 1,4 m. yükseleceği tahmin edilmektedir.
Ozon tabakasının korunabilmesi için, çevre koruma örgütleri ve hükümetlerce
alınan kararlar uyarınca, freon gazları ( R11, R12, R113, R114, R115 ) yerine,
daha zararsız soğutucu gazlar kullanılacaktır.
Eylül - 1987 yılında imzalanan uluslararası Montreal protokolü 'ne göre,
zararlı freon gazlarının kullanım ve üretimleri kademeli olarak azaltılacak ve 2000
yılında tamamen durdurulacaktır.
R134a gazı; ozon tabakasına zarar vermemekte, ancak " greenhouse " ( sera ) etkisine yol açmaktadır.
Greenhouse etkisi, petrol fosili türeyi çoğu gazda görülen, " atmosferin ısı
önleme özelliğini azaltma etkisi" şeklinde açıklanabilir. Bu etki sonucu, yerkürenin ısısı artmaktadır.
Soğutucularda yaygın olarak kullanılan R12 gazı yerine, R134a gazının kullanımı planlanmıştır.
R134a gazı; Ekim - 1993 yılında T.O.F.A.Ş. 'ta üretilen klimalı Tempra - Tipo otomobillerimizde, Aralık -1995 tarihinden itibaren ise 131 tip otomobillerimizde kullanılmaktadır.
R134a gazının kimyasal ve fiziksel özellikleri tamamen farklı olduğu için freon
gazları bulunan klima devrelerinde kesinlikle kullanılmamalıdır. Çünkü; R134a gazının kullanılacağı klima sistemlerinde, bir çok parça farklıdır.
Klima sistemi servis hizmetleri sırasında; R12 parçaları ile karıştırılırsa komple sistemin hasar görmesi riski vardır.
R134a devresindeki tüm rekor bağlantıları değiştiğinden, kullanılacak tamir ve
bakım takımları da değişik olacaktır.
R134a devrelerine gaz dolumu için, bu gazın özelliklerine uygun dolum cihazları
ve kaçak dedektörleri geliştirilmiştir.
R12 gazının dolumunda kullanılan gaz dolum cihazları, R134a gazını doldurmak
için kesinlikle kullanılmamalıdır. Yanlış kullanımları önlemek için, boru bağlantıları değiştirilmiş, dolum vanaları değiştirilmiş, uyarıcı etiket ve yazılar kullanılmıştır.
Soğutucu akışkanlar :
Genel olarak soğutucu akışkanlarda şu özellikler aranır:
Buharlaşma gizli ısısı yüksek olmalıdır.
Kritik sıcaklığı ve basıncı yüksek olmalıdır.
Atm.basınçta kaynama sıcaklığı düşük olmalıdır.
Doygunluk basıncı genleşme valfı basıncının altında bulunmalıdır.
Yanıcı ve patlayıcı olmamalıdır.
Karter yağına ve tesisatı oluşturan devre elemanlarına olumsuz yönde
etkilememelidir.
Zehirleyici olmamalıdır.
Ucuz ve kolay temin edilebilmelidir.
Küçük kapasiteli bir kompresörün kullanımına elverişli olmalıdır.
Kapalı devrelerde sistemdeki kaçaklar kolayca temin edilebilmelidir.
KLİMA GAZININ İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNE ETKİLERİ
Klima gazının deriye teması
Kalıcı bir etkisi olmamasına karşın; sıvı halindeki klima gazı deriye temas
ettiğinde, soğuk yanıklar görülebilir. Genellikle deri ile temas ellerde
olabileceğinden dolayı, R.B.R. malzemesinden imal edilmiş eldiven ile korunmalıdır.
Deri ile temas eden bölge; bez ile kurulanarak, bol su ile yıkamalıdır.
Herhangi bir etki görüldüğünde doktora başvurulmalıdır.
Klima gazının göze teması
Klima gazının sıvı veya buhar halinde göze temasında; göz sıvısı ve doku
tabakası donabilir. Klima gazı ile temas eden göz, ovalanmamalı ve en az 10 dk.
steril göz yıkama solüsyonu ile yıkanmalıdır. Hemen doktora başvurun.
Klima sistemindeki herhangi bir çalışma anında, koruyucu gözlük
kullanılmalıdır.
Klima gazının solunması
Uzun süre klima gazının solunmasında; yetersiz oksijen alınması nedeniyle,
solunum zorluğu yaratarak ani ölüme yol açabilir. Uzun süre klima gazı solumak
zorunda kalan kişiyi; açık havaya çıkartarak, gerekiyorsa oksijen tüpü ile oksijen
verilmelidir. Derhal doktora başvurun.
Klima gazının açık olarak kullanıldığı yerlerin havalandırılması gerekir.
Ancak tüpten klima sistemine gaz aktarma işlemleri için normal havalandırma
yeterlidir.
Klima gazının içilmesi
Kalıcı etkisi olmamasına karşın; R 134a gazının mideye gitmesi
durumunda, soğuk yanıklara yol açabilir. Herhangi bir etki görüldüğünde doktora başvurulmalıdır.
TÜP İLE İLGİLİ UYARILAR
• Emniyet ve olağanüstü durumlardaki önlemler, bilinerek uygulanmalıdır.
• Doldurulan klima gazının, doğru olduğu mutlaka kontrol edilmelidir.
• Tüp üzerindeki etiketler, asla sökülmemelidir.
• Tüpler, güneş ışığında bırakılmamalı ve ısı kaynaklarından uzak tutulmalıdır.
Tüpler; her zaman iyi havalandırılmış, kuru ve yangın riskinden uzak depolanmalı
ve kullanılmalıdır. Klima gazları yanıcı olmamasına karşın; yangın durumunda, aşırı basınçtan dolayı patlayabilir. Bu gibi durumlarda tüplerin su ile soğutulmaları
gerekir.
• Tüp vanalarının emniyetli bir şekilde takıldığı kontrol edilmelidir. Tüpleri ve
tüp valfleri asla tamir .
edilmemeli ve bozuk olanları kullanılmamalıdır.
• Tüpler; düşürülmemeli ve hasarlanmamalıdır.
• Tüp içerisine, yağ ve su gibi yabancı maddelerin girmesi önlenmelidir.
• Tüpün ısıtılması gerektiğinde; ısıtma işlemi kesinlikle çıplak ateşle
yapılmamalıdır. Tüpün ısıtılması
gerekiyorsa; ısıtma 40 °C 'nin üzerinde olmayacak şekilde sıcak su veya hava
kullanılarak yapılmalıdır.
• Tüpün basıncı; doluluk oranı için, bir gösterge olarak kabul edilmemelidir.
Tüpün tartılması ile boş veya
dolu olduğuna karar verilir.
R 134a GAZININ KULLANIMI İÇİN YAPİLAN DEĞİŞİKLİKLER
Kompresör:
Dış ortam sıcaklığı yüksek olduğunda; devredeki gazın basınç ve sıcaklığı
artacağından yeterli soğutmaya yol açabilir. Kompresörün gücünü arttırmak için
manyetik kavrama değiştirilmiştir.
Olağanüstü durumlarda; gazın devreden boşaltılması yerine, bir
basınç ayarlayıcı kompresörün kontrolü sağlanmıştır. Böylece; en kötü
durumlarda bile, atmosfere atılan gaz miktarı ç&jl seviyede tutulmuştur.
Kompresör yağı
Soğutucu devresindeki kompresör yağı, soğutucu gaz içinde çözünür ve
sürekli devrede dolaşan kompresörü yağlar.
Ancak R12 gazı kullanılan sistemlerdeki kompresör yağları, R134a içinde
çözünemez ve sistem gazla beraber dolaşamaz. Yağlama olmadığından,
kompresörün ömrü önemli ölçüde kısalır ve hava kompresör kilitlenir.
R134a gazlı sistemler için, özel kompresör yağları geliştirilmiştir.
Sızdırmazlık elemanları:
R12 gazlı klima sistemlerinde; N.B.R. ( Nitrile Butadiene Rubber)
malzemesinden yapılmış o-ringle ve hortumlar kullanılmaktadır. Ancak; N.B.R.
malzemesi, R134a gazından etkilenmekte m hasarlanmaktadır.
Bu yüzden; R134a gazlı klima sistemleri için, R.B.R.
( Rubber in Behalf of R134a ) malzemesi geliştirilmiş ve sızdırmazlık elemanları
bu malzemeden imal edilmiştir.
Yüksek ve alçak basınç gaz hortumları
R134a gazının kimyasal özelliği farklı olduğundan dolayı; R12 hortumları,
R134a içinde çözünmektedir. Çözünme sonucundaki kaçağı önlemek için,
hortumlara özel katmanlar eklenmiştir. Yeni tip hortumların üzerine, R134a gazı için kullanılacağı yazılmıştır.
Nem tutucu filtre
R12 gazlı klima sistemlerinde kullanılan nem tutucu filtre; R134a gazının
çok nemlenme özelliği karşısında yetersiz kaldığından, ilave nem alıcı maddeler
kullanılmıştır.
Günümüzde R12 ve R134a klima gazı içeren sistemler için; ortak kullanılan
nem tutucu filtreler geliştirilmiş olup, filtrelerin üzerinde her iki gazın kullanılabileceği belirtilmektedir.
Kondanser
Dış ortam sıcaklığı yüksek olduğunda, devredeki basınç ve sıcaklık artar.
R134a gazı; daha yüksek basınçlara sıkıştırdığından, termik verimi daha
yüksek kondanser kullanılmıştır.
Genleşme valfi
R134a gazının evaparatöre giriş ve çıkış basınç ve sıcaklıkları değişik
olacağından, genleşme valfinin çalışma değerleri değiştirilmiştir.
• R134a gazlı klima sistemleri için geliştirilen; nem tutucu filtre, kondanser
ve genleşme vatfi g elemanlar, R12 gazı kullanılan sistemlerde de
kullanılabilir. Kullanılabilme özelliği, elemanların üzerinde yazı ile
belirtilmiştir.
KLİMA SİSTEMİNİN PARÇALARI :
EVAPARATÖR
Dış hava evaporatörden geçişi esnasında FREON 12 gazından hararet
olarak yüksek sıvı olarak alçak basınçlı ve düşük hararettedir ve daima bu alçak
basınç durumunda buharlaşma meydana gelir ve gaz durumuna geçer. Evaporatör
peteklerine giren hava soğutulur, nemi alınır ve bu hava otonun içine verilmiş olunur.
Evaporatör
NEM TUTUCU FİLİTRE
Nem tutucu filtrenin kesiti
E. Evoporatörden filtreye giriş
U. Filtreden kompresöre çıkış
1. Silikojel torbaları
2. Sıvı şeklinde FREON 12 gazı
3. Filtre
4. Kompresöre yağ dönüş deliği
Nem tutucu fılitrenin değişik fonksiyonları vardır. Başlıca görevi sistemin
sıvı ve gaz şekillerini ayırmaktır. Ayrıca sistemin çalışması esnasında devrede sıvı
şeklinde büyük bir miktar gaz rezervi yapar. Filitrenin bir başka görevide 2 adet
silikajel
torbası ile sistemde kalan muhtemel nem taneciklerini kurutmaktır.
KONDANSER
Termik ısı değişkenliği yaratan aliminyum veya bakır
borulardan ve aliminyum peteklerden oluşur. FREON 12 gazı kondenserin
serpentinlerinden geçerken gaz halinden sıvı .haline dönüşür.Kondenserde oluşan
yetersiz bir ısı değişikliği sistemde basıncın yükselmesine neden olacağı gibi
FREON 12 gazının kondense olmasına ve genleşme (Expansion) valfıne hala
gaz şeklinde geleceğinden sistemin soğutma kapasitesini düşürecektir. Konderıser
oto seyir halinde iken normal dış hava ile otopark halinde iken ve sıkışık trafikte
elefetrofkı vasıtası ile soğumaktadır.
Kondanser
PRESOSTAT ( Üç kontaklı basınç anahtarı)
Yüksek basınç hattına bağlı olan presostatın; sistemdeki basınca göre, üç görevi
vardır.
• 15 bar basınçta; otomobil park halinde veya sıkışık trafikte iken gazın kondanse
olabilmesi için, kondanser elektrofanını devreye alır.
• 25 bar'lık basınç değeri üzerine çıktığında; ( kondanser fanı herhangi bir nedenden
dolayı devreye girmez ise basınç yükselir) kompresörü devre dışı bırakır.
• 2,5 bar 'lık basınç değeri altına indiğinde; ( sistemde kaçak olduğunda
veya dış hava sıcaklığı 10 °C 'nin altına düştüğünde ) kompresörü devre dışı bırakır.
GENLEŞME VALFİ:
Evaporator giriş kanalı üzerinde bulunmaktadır. Alçak basınç ve yüksek basınç devrelerini birbirinden ayırır. Genleşme valfından sonra FREON 12 gazı yüksek
basınçta ve sıvı haldedir. Kondenserden geçen bu sıvının genleşmesi esnasında
basınç ve ısı değişikliği meydana gelir fakat gaz sıvı formunu muhafaza eder.
Kompresör devre dışı olduğu ( Sistem çalışmaz iken) zaman sistemin yüksek
basınç devresindeki soğutma expansıon valf borusundan alçak basınç borusuna
geçer, bu iki basıncın birbirlerini seviye olarak karşıladığı anda kompresör devreye girer.
KOMPRESÖR
1- Kavrama diski 7 - Rotor 13 - Silindir kapağı
2- Elektro mıknatıs 8 - Dişli grubu 14 - iğne uçlu supap
3- Kasnaklı rotor 9 - Piston 15 - Emme ve gönderme kanalları
4- Keçe ( conta grubu ) 10 - Supap plaka contası 16 - Yağ doldurma tapası
5- Küresel yatak 11 - Supap taşıyıcı plaka 17 - Rulmanlı kusunetler
6- ön plaka ve segman 12 - Silindir kapak contası 18-Gövde.
Otomobillerimizin klima sistemlerinde genel olarak, üç tip kompresör kullanılmaktadır.Sankyo ve Harrison marka kompresörler; pistonlu tip olup, sabit
hacimli veya değişken hacimli Nippodenso marka kompresör ise paletli tiptir.
Kompresör hareketini, manyetik kavramalı kasnak ile motorun krank
kasnağından alır. Kompresörün mekanik parçalarının yağlanabilmesi için, klima
gazı içinde çözünebilen yağ vardır.
HARRİSON KOMPRESÖR
Klima sistemi çalışmadığı zaman, Harrison marka V5 değişken hacimli
krank miline bağlı kasnak| kayışı tarafından sürekli olarak döndürüldüğü için,
kasnak kendi yatakları üzerinde serbestçe döner. Kompresöre hareket iletilmez
. Klima sistemi harekete geçirildiğinde; kompresör miline bağlı hale gelen.» onu
döndüren kasnak üzerindeki disk, elektromıknatıs tarafından çekilir. Kompresör
harekete geçirilmiş olara
Pistonların hareketi, yatık düzlemin dönme hareketi ile sağlanır. Piston ve
piston kollarına sahip disk dönmeyebilir. Fakat; pim tarafından yönlendirildiğinde,
eğim açısını değiştirilebilir. Böylece, pistona! hareketi ve dolayısıyla kapasitesi
değiştirilmiş olur.
Disk, eğim açısını değiştiren regülasyon valfidir. Emiş basıncına açık bir
körük tarafından, regülasyon valfi kontrol edilir.
Piston kollarını taşıyan diskin eğim açısı, iki basınç arasındaki
denge ile belirlenir. Basınç farkı R 134a 'nın gaz halinde iken giriş valfini
açmasını ve silindiri doldurmasını sağlar.
Piston; silindir kapağına yaklaşmaya başlar başlamaz giriş valfi kapanır ve
R 134a basınç valfini açmcaya kadar sıkıştırılır.
NIPPODENSO KOMPRESÖR
Nippodenso marka kompresör; paletli tip olup, odacığı içeren bir gövde ile
gövde ekseninden kaçık yataklanmış bir göbek ve göbek tarafından döndürülen 4
adet paletten oluşmaktadır.
Gaz sıcaklığı; gerekli değerlere ulaştığı zaman, akışı ayarlayan basınç
regülatörü vardır. Bu durum, kompresör giriş başmandaki düşme ile kontrol edilir.
